خشکسالی فرعونیان (قرآن)خشکسالی اتّفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حدّ معمول در مدّت معیّن بیشتر شود. ۱ - قحطی در بین فرعونیاندر قرآن کریم به گرفتاری فرعون و اطرافیان وی به قحطی و خشکسالی، جهت پندپذیری آنان اشاره شده است آنجاکه می‌فرماید: «ولقد اخذنا ءال فرعون بالسنین ونقص من الثمرت لعلهم یذکرون؛ و در حقیقت ما فرعونيان را به خشكسالى و كمبود محصولات دچار كرديم باشد كه عبرت گيرند.» ۱.۱ - تفسیر آیه مذمورهمانطور که در تفسیر آیه ۹۴ از همین سوره گذشت، یک قانون کلى الهى در مورد تمام پیامبران این بوده است، که به هنگامى که با مخالفت‌ها روبرو مى‌شدند خداوند براى تنبه و بیدارى اقوام سرکش، آنها را گرفتار مشکلات و ناراحتی‌ها مى‌ساخته تا در خود احساس نیاز کنند، و فطرت توحید که به هنگام رفاه و آسایش زیر پوشش غفلت قرار مى‌گیرد، آشکار گردد و به ضعف و ناتوانى خویش پى ببرند و متوجه مبدا قادر و توانائى که تمام نعمت‌ها از ناحیه او است بشوند. در نخستین آیه مورد بحث، اشاره به همین مطلب در مورد پیروان فرعون مى‌کند و مى‌گوید: (ما آل فرعون را به قحطى و خشکسالى و کمبود میوه‌ها گرفتار ساختیم، شاید متذکر گردند و بیدار شوند) (و لقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلهم یذکرون ). (سنین) جمع (سنة) به معنى سال است، ولى معمولا هنگامى که با کلمه (اخذ) (گرفتن) به کار مى‌رود، به معنى گرفتار قحطى و خشکسالی شدن مى‌آید، بنابراین اخذه السنة (سال او را گرفت) یعنى گرفتار خشکسالى شد، و شاید علت آن این باشد که سال‌هاى قحطى در برابر سال‌هاى عادى و معمولى کم است، بنابراین اگر منظور از سال، سال‌هاى عادى باشد، چیز تازه‌اى نیست، و از آن معلوم مى‌شود که منظور سال‌هاى فوق العاده یعنى قحطى است. کلمه (آل) در اصل، (اهل) بوده و سپس به اصطلاح (قلب شده) و به این صورت درآمده است، و اهل به معنى نزدیکان و خاصان انسان است، اعم از اینکه بستگان نزدیک او باشند و یا همفکران و همگامان و اطرافیان. با اینکه خشکسالى و قحطى، دامان همه فرعونیان را گرفت ولى در آیه فوق، تنها سخن از نزدیکان و خاصان او به میان آمده است، اشاره به اینکه آنچه مهم است این است که آنها بیدار شوند زیرا نبض سایر مردم به دست آنها است، آنها هستند که مى‌توانند دیگران را گمراه سازند و یا به راه آورند، و به همین جهت تنها سخن از آنان به میان آمده، اگر چه دیگران هم گرفتار همین عواقب بودند. ۲ - عدم تأثیر خشکسالی در اعتقاداتیکی دیگر از مواردی که در قرآن به آن اشاره شده است، بی تاثیری خشکسالی و کمبود محصولات، در تصحیح اعتقادات فرعونیان می‌باشد، همانطور که می‌فرماید: «ولقد اخذنا ءال فرعون بالسنین ونقص من الثمرت لعلهم یذکرون• فاذا جاءتهم الحسنة قالوا لنا هـذه وان تصبهم سیئة یطیروا بموسی ومن معه الا انما طـئرهم عند الله ولـکن اکثرهم لا یعلمون؛ و در حقيقت ما فرعونيان را به خشكسالى و كمبود محصولات دچار كرديم باشد كه عبرت گيرند• پس هنگامى كه نيكى (و نعمت) به آنان روى مى‌آورد مى‌گفتند اين براى (شايستگى) خود ماست و چون گزندى به آنان مى‌رسيد به موسی و همراهانش شگون بد مى‌زدند آگاه باشيد كه (سرچشمه) بدشگونى آنان تنها نزد خداست(كه آنان را به بدى اعمال‌شان كيفر مى‌دهد) ليكن بيشترشان نمى‌دانستند.» ۲.۱ - بررسی تفسیری آیاتجمله (فاذا جاءتهم الحسنه قالوا لنا هذه) ظهور دارد در اینکه حسنه مذکور در آن، بعد از سیئه (قحطى) بوده و بعد از آن حسنه مواجه با سیئه دیگرى شدند. فَإِذَا جَاءَتْهُمُ الحَْسنَةُ قَالُوا لَنَا هَذِهِ... از ظواهر امر بر مى‌آید که قوم فرعون وقتى پس از قحط سالى به سال خوشى مى‌رسیده و نعمت و روزى‌شان فراوان مى‌شده مى‌گفته‌اند: (این از خود ما است) و مقصودشان این بوده که (ما تا آنجا که به یاد داریم هرگز به قحط سالى دچار نشده‌ایم، و اگر در گذشته مبتلا به آن خشکسالى شدیم از نحوست موسى بوده است) و اگر این حرف را پس از نجات از قحط سالى زده‌اند براى این بوده که تا آنروز دچار چنین بلائى نشده بودند، و معلوم است که انسان معمولا وقتى متوجه ارزش و اهمیت نعمتى مى‌شود که به ضد آن مبتلا بشود. قوم فرعون هم اگر به قحط سالى دچار نشده بودند پس از نجات و رسیدن به فراوانى نعمت نمى‌گفتند: (این از ما است) گو اینکه طبعا و عادتا بایستى قضیه بر عکس اینکه واقع شده بود واقع مى‌شد، به این معنا که بایستى قبل از تفال بد به موسى زدن مى‌گفتند: (این از ما است) چون وقتى مردمى قحط سالى و بلا را از نحوست شخص معینى مى‌دانند که بر حسب ارتک از و عادت دیرینه، نعمت و فراخى روزى و رفاه عیش را از خود بدانند، زیرا تا به رفاه و راحت خو نکرده باشند از گرفتارى و بلا آنطور که باید وحشت نمى‌کنند، ولیکن همانطور که گفتیم از ظواهر قضیه بر مى‌آید که تفال بد به موسى زدن قبل از گفتن (این از ما است) بوده. و شاید به همین جهت قوم فرعون را قبل از فال بد زدنشان ذکر کرده و نیز به همین مناسبت کلمه (حسنه) را با لفظ (اذا) و کلمه (سیئه قحط سالى) را با لفظ (ان) آورده و فرموده: (فاذا جاءتهم الحسنه قالوا لنا هذه و ان تصبهم سیئه یطیروا بموسى و من معه)، از این اختلاف در تعبیر بر مى آید که (حسنه - رفاه عیش) در نظر فرعونیان اصل ثابتى بوده، و ابتلاى به قحط سالى نادر و بى سابقه بوده است. شاهد دیگر این معنا این است که کلمه (حسنه) را با (الف و لام) جنس که مفید تعریف است و کلمه (سیئه) را نکره و بدون (الف و لام) آورده. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۲، ص۵۴۳، برگرفته از مقاله «خشکسالی در فرعونیان». |